Artırılmış / Sanal Gerçeklik Teknolojilerinin Günümüzdeki Uygulamaları | Benimle Oynar Mısın? 25

Intro

Orb Amsterdam kurucu ortağı Doruk Eker ile Artırılmış Gerçeklik ve Sanal Gerçeklik girişimlerinin çalışma alanları, kattıkları deneyim farkı, kullanılan farklı teknolojiler ve bunların uygulama alanları, Artırılmış / Sanal Gerçeklik dünyasına girmek isteyen genç yazılımcılara tavsiyeleri ve son olarak AR/VR pazarının günümüzdeki dengesi üzerine keyifli bir sohbet ettik.

Doruk Eker kimdir ve Orb Amsterdam ne yapıyor?

Ufuk Erdoğmuş (00:03)
Benimle oynar mısın? Bu bölümünde Doruk Eker konuğumuz Hollanda'da bir yazım şirketinin kurucusu ve yöneticisi. Doruk hoş geldin. Hoş bulduk. benim çok cahil olduğum bir konu. O yüzden yanlış bir şey söylersem de düzelt. Tam olarak ne yapıyor sizin şirket? Sen anlat istersen.

Doruk Eker (00:21)
Tabii bizim şirket bir yazılım stüdyosu. Orp Amsterdam'da. Ve interaktif ve imersif deneyimler yapıyoruz. Bu konuda birkaç teknoloji kullanıyoruz. Augmented Reality, Türkçeye arttırılmış gerçeklik diye çeviriyorlar. Virtual Reality, sanal gerçeklik. Ve büyük format...

Dışarı ekranlar için, dijital arofoam ekranları için interaktif uygulamalar geliştiriyoruz. Yaklaşık bu üç teknoloji de çalışıyoruz.

Ufuk Erdoğmuş (00:54)
Sizin alana mı giriyor? Böyle vitrinleri köşede, vitrinlere, üç boyutlu gibi animasyonlar yapıyorlar ya? Tam sizin alana giriyor mu yoksa illa böyle bir kamerayla üzerini beslemeli mi olması gerekiyor?

Doruk Eker (01:05)
Bizim

alanında onun aslında dokunduğu noktalar var. Orada yapılan şey o köşe ekranlarında üç boyutlu gözükebiliyor olması için tam o açıdan bakman gerekiyor. Tam oraya koyma zaten. Bu şey gibi hani futbol maçlarında kale arkasına yere birtakım halılar konur da kameranın açısından baktığında onlar hafif yukarı dik bir gözükür. Aynı o mantık. Onun bir terimi var şu anda hatırlayamıyorum. Genellikle

Ufuk Erdoğmuş (01:15)
Aynen bizi kandırıyorlar mı yani o videoları?

Doruk Eker (01:34)
popüler ve viral olan örnekleri, bunun genelde video içerik oluyor. Yani nedir işte oradan bir köpek balığı çıkıyor ya da işte maymun zıplıyor gibi şeyler var. Bizim birlikte çalıştığımız screen provider Ocean Outdoor'un da böyle ekranları var Hollanda'da. Biz onlar için bunların interaktif de olabilecek versiyonlarını yarattık. Şu anda birkaç tane deneme yapıldı. Production

bir projek olarak yok. Ama onun için bir sistem yaptık. İşte ne bileyim orada bir ayakkabı görüyorsan, o ayakkabının döndüğünü görüyorsan ekrandan sanki dışarı çıkıyormuş gibi. Mesela telefonundan bağlanıp onun rengini değiştirip kendine göre kastamize edebileceksin gibi şeyler yapabiliyorsun. Yani tam bizim yaptığımız şey... Sadece o değil ama on ikisinin birbirine dokunduğu noktalar var.

Ufuk Erdoğmuş (02:27)
Şimdi madem buradan girdik, senin hikayeni başka bir diğer bölümde konuşuruz. Bu Augmented Reality, Virtual Reality konusunu çok karşımıza çıkmıyor.

Artırılmış Gerçeklik ve Sanal Gerçeklik nerelerde kullanılıyor?

Yani atıyorum, web development yapıyorum diyen, işte mobile uygulama yapıyorum diyen, kurumsal yazılım, cloud bilmem ne yapıyorum diyen çok var. Ama ben Augmented Reality şirketiyim. Hani çok karşımıza çıkmıyor. O yüzden yakalamışken bu teknik şeyi soralım biraz. Şimdi öncelikle kim kullanıyor bunları? Yani benim...

Senin LinkedIn hesabından arkadaşım olduğum için takip ediyorum. Hep böyle reklam, böyle bir commercial tanıtım. Bu amaçta mı kullanılıyor? Başka ya da oyunlarda mı sadece kullanılıyor? Kim alıcısı kim yani? Hizmeti kime veriyor diyorsun? Gelip kim sana ben augmented reality işim var.

Doruk Eker (03:15)
Birinci sit gerçeklerine dediğin gibi işte reklam ajansları olsun, markaları olsun, reklam kampanyası tabanını geliştirdikleri deneyimler var. Bunlar çok küçük deneyimler de olabiliyor. Örneğin genellikle bu deneyimler telefonla izlenebilen...

Ufuk Erdoğmuş (03:36)
Telefon kamerasını bir yere çekiyorum orada bir şey...

Doruk Eker (03:38)
Orada

bir şey var mesela telefonla şuraya bakıyorum diyelim ve orada adidas'ın bir ayakkabısı veya pika çocuk gibi. Bunlar çok küçük işte bite size dediğimiz küçük deneyimler. Bunlar bir tanesi gerçekten ve bunlar genelde reklam kampanyaları tabanında oluyor. daha çok kullanılanı aslında mesela Instagram veya Snap filtreleri de bu çerçeveye alınabilir.

Ufuk Erdoğmuş (04:04)
Peki tavşan falan olduğumuzda aynı şeydi.

Doruk Eker (04:06)
Aynı

şey. Çünkü orada birinde, demin verdiğim örnekte cihazın arka kamerasını kullanırken diğerinde ön kamerayla yüz filtreleri yapılıyor. Bu bir tanesi. Ama bunun dışında başka kullanım yerleri bizim çalıştığımız kullanım yerlerinde müzeler var. Müzelerdeki sergilerin ya da müzenin toplam deneyimine eklenecek bir takım deneyimler yarar yapıyoruz.

Viyana'daki Belvedere Müzesi örneği

Örneğin geçen sene, Viyana'daki Belvedere Müzesi için

müzenin bahçesinde çocukların oynayabileceği küçük bir... nedir? scavenger hunt. Hazine avı diyebiliriz. Bulmacalı. Bulmaca gibi. Hazine yok tabii orada. Bir takım hayvanlar var. İşte oradaki oyunun hikayesi şöyle. Bundan 300 sene önce Prince Eugene tarafından yapılmış oradaki bina, saray olarak. Aynen öyle. Ve Prince Eugene egzotik hayvanlar getirmiş. Orada bir hayvanat bahçesi. Gerçek herhalde. Bu gerçek hikaye. Evet.

Ufuk Erdoğmuş (04:41)
Hazine bu falan gibi.

Zeminik A.S.

Doruk Eker (05:04)
bir hayvanat bahçesi yapmak istemiş. Oradaki hikaye şu, bu hayvanların bir kısmı hala aslında bahçede yaşıyor ama gizliler. Ve görev olarak senin yapman gereken şey, burada haritadan yerlerini bulacaksın, oraya gideceksin. İşte bakacaksın aynı Pokemon Go'da olduğu gibi, o hayvan çıkıyor. İşte ondan sonra onunla küçük bir oyun oynuyorsun. Ondan sonra işte o hayvanların hepsini topladığın zaman işte bütün o şeyi, o ne derdi? Questi bitirmiş oluyorsun.

Ufuk Erdoğmuş (05:33)
Peki müzenin böyle bir şey yaptırmada çıkarı ne?

Doruk Eker (05:36)
Müze'nin müze şöyle...

Tabii yani müze şöyle şeyin çok farkındalar. Özellikle yeni jenerasyonu yavaş yavaş...

o dünyayı entegre etme, o dünyayı anlatmak için bir takım farklı deneyimler sunmak gerektiğinin çok farkındalar. Yani sadece o duvardaki tabloya bakarak değil, oradaki birçok deneyimi veriyorlar. Ve bizim yaptığımız bu oyunda daha çok onların younger visitor diye tanımladıkları gençler. Ama yani bu

Asıl hedef gitti 8 ile 14, 15 yaş arasıydı. Evet ama yani ben şeyi gördüm ilk test gününde küçük bir çocuk geldi annesiyle birlikte oyunu oynamış. İşte feedback verirse bir takım içecek kuponu gibi bir şeyler oluyordu öyle bir şey. Kaç yaşındasındayız? 3 dedi bize. 3 yaşında augmented reality oyunu oynuyordu. Dedik ki evet.

Ufuk Erdoğmuş (06:21)
Çocuklardan asıyorum.

Kimse beklemiyor hani o yerin inmesi.

Doruk Eker (06:42)
Deminki soruya dönelim.

Sanal Gerçeklik'in psikolojik uygulamaları

Müzeler bir tanesi. Aynı şekilde. Augmented reality değil ama sanal gerçeklik tarafında da... ...psikologlarla çalışıyoruz. Farklı enstitülerle ve üniversitelerle. Onların... ...bir takım... ...özellikle psikolojik olarak yapmak istedikleri deneyleri... ...gönüllerle birlikte data toplayacakları, ondan bir takım araştırmalar yapacakları deneylerin ortamlarını onlar için hazırlıyoruz.

Bu deneylerin bir kısmı gerçek hayatta yapabildikleri deneyler, zaten gerçek hayatta yapıyorlar bizden bağımsız olarak. Ama bazı deneyler var ki gerçek hayatta yapılabilecek deneyler değil. Örneğin insanın işte o VR gözüklerini taktığı zaman kendisinin 10 yaş yaşlı halini görmesi, onunla konuşması, yer değiştirip o kişi olup tekrar kendini görmesi gibi gerçek hayatta yapamayacağı şeyler var. Biz o deneyimlerin ortamını hazırlıyoruz.

Ufuk Erdoğmuş (07:37)
Fisikoloji

deneyinde atıyorum, takıyor kendisiyle sohbet ediyor, kendine feedback veriyor. Bakalım neler olacak. Bu öyle yapılabilir.

Doruk Eker (07:45)
Aynen

öyle. Yani sanat gerçekliğin kuvvetli olduğu yerlerden bir tanesi de gerçek hayatta yapması imkansız. İmkansız ya da çok tehlikeli ya da çok masraflı ortamları simüle edilebiliyor. Ve bizim psikologlarla yaptığımız çalışmada kullandığımız şey aslında bu özellik.

Ufuk Erdoğmuş (08:08)
Doğru ki.

10 yıl sonraki ufukla karşılaştığınız imkansız yani. Aynen öyle. Sanırım bilimsel olarak imkansız. Öyle biliyorum. Bunu takınca ilk öte idare ediyoruz.

Artırılmış / Sanal Gerçeklik dünyasında kullanılan teknolojiler neler?

Peki şey ne kullanıyorsunuz yani teknolojiler?

Doruk Eker (08:23)
Teknoloji olarak eğer app tabanlı bir augmented reality ise biz unity kullanıyoruz. Unity aynı zamanda virtual reality ve bu demin anlattığım digital home ekranları için de kullanıyoruz. Böylece tek bir reklam panoları için vesaire evet aynen. Böylece tek bir

Ufuk Erdoğmuş (08:38)
Bu reklam panoları

Tuğla ya teknik ortamlar

Doruk Eker (08:46)
Tek

tek bir ortamda bunları yapabiliyoruz. Eğer web tabanını yapacaksak mesela demin anlattığım müze uygulaması web tabanlı. Herhangi bir application indirmeden bunu yapıyoruz. Eğer web tabanını yapacaksak da web AR için farklı nedir framework'lar var şu anda. Bunlardan bizim çok uzun zamandır çalıştığımız ve şu anda bence en iyi durumda olan 8 volt. 8 volt'a 4 4 sene oldu herhalde 4.5 yıl oldu.

Onlarla çalışıyoruz. Bundan bir süre önce 8Vlu Niantech satını aldı. Şu anda Niantech 8Vlu olarak geçiyor.

Niantech. Tamam buluruz. Niantech'i şuna aratınca Pokemon Go'yu yapan firma. Pokemon Go'yu yapan firma ve location based deneyimler yapıyor ve bütün bu teknolojiyi aslında sen onların teknolojisini kullanarak bir şeyler yapabiliyorsun ama herkes tabii Pokemon Go üzerinden biliyor.

Ufuk Erdoğmuş (09:29)
Yalan bulursun.

Bunu

sordum. Şimdi Unity'yi biliyordun. Tabii diğerlerini alınamadığı için bilmiyorum. Bizde bir projede denk geldi. Bir mobile uygulamada bizim Shopwrapper'da. Bir ekran ayarlılık bir şey vardı. Orada framework olayına girdik. Yanlış hatırlamıyorsam sana da sormuştum. Hazır kütüphaneler var falan demiştim. Webde sanırım daha geride. Doğru mudur? Öyleydi sanki.

Doruk Eker (10:00)
Olabilir, evet evet.

Ama orada çok ciddi bir atak var şu anda.

Ufuk Erdoğmuş (10:11)
Yani

tüphaneler direkt core kodlamak istediğinden daha mı iyi çalışıyor? Nasıl şu an? Yakalıyor mu?

Doruk Eker (10:16)
Yakalıyor

yakalıyor.

Web'de birincisi fonksiyonelite biraz daha gerideydi.

Ufuk Erdoğmuş (10:26)
Browser'ın sınırından mı kaynaklı bu yoksa kütüphaneler mi daha geride?

Doruk Eker (10:30)
browser'ın sınırından yani teknolojinin sınırından çünkü browser sonuçta tarayicinin limitleri var şimdi bu limitler iyileşti artı o tarayicinin limitlerine göre framework'lar kendini geliştirdi o yüzden yapılan bir çok deneyim deneyimin gerektirdiği fonksiyonelikseye göre webte yapılabiliyor yani çok

Ufuk Erdoğmuş (10:34)
limitleri var.

Doruk Eker (10:57)
İleri büzey bir şey yapmak istemiyorsan, webde onu yapabiliyorsun.

Ufuk Erdoğmuş (11:00)
şey

gibi olmuş ya. Mobil uygulamalarda oyunlarda da öyle zaten. Çok advanced bir şeyse native yapman lazım ama değilse %90 zaten.

Doruk Eker (11:03)
Aynen.

Aynen.

Bir, konuda da gerideydi Web AR ve şu anda onu yakalıyor. İkincisi de tooling olarak daha gerideydi. işte Unity, community'si olsun, oturmuşluğu olsun kaç yıldır olan bir işte, ne bileyim Unreal'la yapıyorsan Unreal taraf da olabilir.

Ufuk Erdoğmuş (11:28)
Bir yıllar bunların tabii oyun gibi sonuçta. Doğru.

Doruk Eker (11:30)
Aynen. İkisi yani... Yani bu game engineleri kullanıyorsun şeylerde. Tabii yani sadece iOS için yapışıyorsan veya Vision Pro için yapıyorsan o zaman... Ve native code diyeceğim diyorsan o zaman Swift ile Xcode ile vesaire... Pardon.

Ufuk Erdoğmuş (11:32)
O kadar bilmiyorum bak.

Oyun ortama yapıyorsun yani.

Yürek yiyip ben ney tüklü olacağım diyorsa aynı.

Doruk Eker (11:51)
Aynen,

aynen. Tabii o birazcık şeye bakar, hani Business Gaze'nin ne olduğuna bakar. Sadece Apple Vision Pro'da çalışacak bir şey yapıyorsan, zaman, evet yani o zaman niçin Unity yapasın?

Ufuk Erdoğmuş (12:02)
Ok.

AR / VR veya Oyun sektörüne girmeye çalışan genç yazılımcılar nelere önem vermeli?

Bunu şey için sordum. sen... sonuçta freelance... bir yerde bu işleri yaptın. Sonra freelance bu işleri yaptın. Şimdi kendi şirketin de ekiple bu işleri yapmaya çalışıyorsun. Yani izleyenler sonuçta bizim yazılımcılar izliyor. Hani... gençler var. Ne yapayım? Bize mesajlar geliyor çünkü. Ben şu alanımı gireyim, bu alanımı gireyim. İşte... şunu mu yapayım falan. Şimdi AR, VR bunlar çok... göz önünde olan anlar olmadığı için... ya da oyunla uğraşmak istiyorlar. Belki... hazır unit öğrenmiş. Abi de buna bakayım diyebilirler. O yüzden sordum birazdan.

şeyleri nedir peki yani en büyük zorluklar ne olabilir diyelim bir genç geldi yeni mezun ya da işte az tecrübesi var dedi ki hadi ben şu alana bir bakayım neyle karşılaşacak çarpacağı ilk duvarlar ne olur

Doruk Eker (12:44)
İkisi... Evet güzel bir soru. Bir düşüneyim.

Ufuk Erdoğmuş (12:50)
keseriz

burayı

Doruk Eker (12:52)
Ya

şöyle, eğer web taban, app tabanını gidecekse ve unity gidecekse ve o tarafta zaten belli bir birikimi varsa onu, web bir şey, AR ortamına yani VR ortamına çevirmesi oldukça kolay.

Ufuk Erdoğmuş (13:06)
Yani Unity ile bir ortamlar yapıp oyunlar iyi kötü yapabiliyorsa...

Doruk Eker (13:10)
Evet

yani o bilgiyi öbür tarafa adapte etmesi oldukça kolay. Şimdi Web AR tarafına bakarsak daha önce tamamen kodla yapılıyordu bu işler. Bundan 3 hafta önce miydi? Angeles'da. Evet 3 hafta önce Los Angeles'da AWE vardı Augmented World Expo. Bu Augmented Reality'nin en büyük konferansı diyelim. Orada birkaç tane şey açıklandı. Ondan hemen önce Snap LAN Stüdyo'dan Web AR'a artık

aktarılabileceğini açıkladı.

Ufuk Erdoğmuş (13:43)
Snap böyle bir tool çıkartıyor.

Doruk Eker (13:45)
Yani

Snap'in zaten Lens Studio diye bir toolu vardı işte bu filtreleri vesaire yaptığın ve buradan WebAire'a artık export edebildiğini söyledi. Oradaki kısıtlamaların tam ne olduğunu bilmiyorum çünkü yüzde yüz her şey yok anladığım kadarıyla Lens Studio'da yapabildin ama hedefledikleri şey onların hepsini buraya getirmek. Anladım. Benim anladığım kadarıyla o şekilde. Niantech 8Vol, Niantech Studio açıkladı. Niantech Studio

Daha önceden bütün 8-wall application'larını biz kodlayarak yapıyorduk. Eğer görsel bir şey yapmak istiyorsak, 3rd party, işte A-Frame viewer'ları kullanıyorduk. A-Frame bir markup dili. Web üzerinde 3 boyutlu A-Frame gibi. A-Frame diye bir markup dili var. Evet aynen öyle ve markup...

Ufuk Erdoğmuş (14:30)
bizim iframe

Doğru yani de isim benzerliği.

Dili... A değil mi? A frame.

Doruk Eker (14:39)
A,

Tre, Frame. Ve bu markup dili işte web üzerindeki üç boyut... Ya web üzerinde üç boyutlu çalışmanı sağlayan ya da ne bileyim işte... A çizgi circle diyorsun işte ya da ne bileyim sphere diyorsun sana küre getiriyor gibi. Yani öyle düşün. Ama yine de kodluyorsun onu. Şimdi Niantech... Niantech studio ile şeyi çıkarttı. Ne derdi adını? Bir editor çıkarttı.

Ufuk Erdoğmuş (14:57)
Yani onu sonuçta.

Doruk Eker (15:07)
Yine web tabanlı ama unity'ye çok benziyor. Böylece kodlama yükünü en azı indirerek...

Ufuk Erdoğmuş (15:13)
Bu

şey gibi yani 20-25 sene önce HTML'in her şeyi kodlanırdı sonra Dreamweaver

Doruk Eker (15:18)
Ama

yani Dreamweaver olsun Microsoft'ınki neydi?

Dreamweaver olsun. mesela onların ürettiği kodlar genelde oldukça hani üzerinden bir üzerinden geçip onu optimize etmen gerek. Yok hayır. Burada o konuda çok daha başarılılar. Burada çıkan sistem kodlar direkt koyabileceğin optimize olmuş vesaire vesaire kodlar. Bu 8-Fold tarafı. Artı 8-Fold'dan daha sonra gelen Zapar Mattercraft diye bir edütörü var.

Ufuk Erdoğmuş (15:36)
Geri hiçbir zaman direkt kalıp koyamadık yani.

Sen şu an 3 ayrı büyük firmanın 3 ayrı piyasaya çıkardığından bahsediyorsun.

Doruk Eker (16:00)
Aynen öyle. HTML'den farklı olarak HTML'de her hangi editor ile yaparsan yap. Çıkış aynıydı. Burada çıkışlar farklı.

Ufuk Erdoğmuş (16:11)
kendi aslında pazarlarını yaratmaya çalışıyor gibiler biraz o zaman.

Doruk Eker (16:14)
Biraz o şekilde. Yani biraz aslında orda bir fragmentation var.

Ufuk Erdoğmuş (16:16)
gibi,

store gibi kendi komentelerini belki zorlamaya çalışır.

Doruk Eker (16:21)
Ne

zaman nasıl Apple App Store, Android farkı varsa burada da farklı farklı teknolojiler koyuyor. Evet.

Ufuk Erdoğmuş (16:27)
...

Ve bu toollarla aslında kolay bir giriş olabilir mi yani oraya mı? Evet.

Doruk Eker (16:35)
Aynen

öyle bu türlerle kolay bir giriş olabilir artık artık değil.

Ufuk Erdoğmuş (16:37)
Artı şöyle ücretli toollar mı bunlar peki?

Pazarı yaratmaya çalıştıkları için bedava yapacaklar. Hepimiz onları

Doruk Eker (16:48)
Yani

fiyatlama mekanizmaları çok değişik. Snap tamamen bedava. Kullanması da bedava, yayınlaması da bedava. Zapar ve 8Vol bildiğim kadarıyla kullanması bedava. Yayınlaması için para ödemen gerekiyor. Ama zaten hani belli bir projem varsa ve onu yayınlıyorsan. Eğer non-commercial bir şey yapıyorsan bildiğim kadarıyla onu farklı bir non-commercial license üzerinden bedava da yayınlayabiliyorsun. Gibi bir takım... Yani aslında oradaki fiyatlar...

Ufuk Erdoğmuş (17:17)
En

azından gençler için girip kurcalaması da daha var yani. Peki sence bu pazar şimdi sen bu işi yaptığına göre saçma bir soru olacak ama büyüyecek mi?

Doruk Eker (17:19)
Kesinlikle hiçbir şey yok.

Büyür.

Bir 20 saniye daha gitse. Beni kursarır.

Ufuk Erdoğmuş (17:32)
Hiç fena olmaz değil mi?

Farklı Toollar'ın var olması ileride soruna yol açabilir mi?

Peki, okey teknik olarak iyi kötü tool'lar var. Öğrenecekler, alışacaklar diyelim.

Doruk Eker (17:43)
Demin şey sorun, çarpacağı ekibar ne olabilir? Orada Demin hani bu toolların olması güzel ama bunların hepsinin ayrı teknolojileri ortaya çıkarıyor olması tek bir mesela HTML de diyelim tek bir HTML bezi öğrendin ondan sonra toolları öğrendin en azından çıkan şey aynı olduğu için orada toolingi değiştirebiliyorsun. Burada şu anda o esneklik yok aslında.

Ufuk Erdoğmuş (17:53)
Gidin şans.

Unity ile diğerler arasında da yok değil mi? Yok. Yani 3 tane tool'dan bahset. Unity'de de aslında 4.sü. Yani hepsi ayrı dünyalar gibi mi? Evet.

Doruk Eker (18:13)
Evet

ama tabii konsept olarak birbirine kullandığı şeyler var yani eğer üç boyutlu tasarım ve development konseptlerine hakimsen birbirleri arasında geçiş yapman çok daha kolay. Yani bu şeye benziyor C based dil kodlama dillerini bildiğimizde birinden diğerine geçmek daha kolay olur. İşte C sharp dan ne bileyim JavaScript'e geçmen tamam sinteks farklılıkları var. Konsept farklılıkları var ama arkada işte

hepsinde döngü var, hepsinde koşullu bloklar var vesaire. Biraz öyle yani o bilgilerini kullanabiliyorsun ama bir HTML'de olduğu kadar unified bir çıktı elde edemiyorsun.

Artırılmış / Sanal Gerçeklik üzerine çalışan biri nasıl iş/müşteri bulabilir?

Ufuk Erdoğmuş (18:57)
Peki şey, sonuçta bir de bunun freelancer ya da şirket olsun satma kısmı var. Müşteri bulması kolay mı? da orada... Ben mesela öyle canlandırıyorum. Şimdi az yapılan işlerde genelde ikisi beraber geliyor ya yani talep assa arz da az oluyor. Arz assa talep de az oluyor. Hani çok bilinmediği için de falan. Müşteri bulması, proje bulması. Atıyorum bir freelancer ben AR yapıyorum diye çıksa kolay bulabilir mi?

Doruk Eker (19:26)
Yani evet, bulabilir bence. O konuda doğru kanallara ulaşması lazım.

Ufuk Erdoğmuş (19:35)
Link de verir misin mesela şimdi kendi kanallarını?

Doruk Eker (19:38)
Kendini

hareket yok ben çok açık, yani hepsini söyleyebilirim. LinkedIn tarafında mümkün olduğunca işlerini paylaşması güzel olur. Ondan sonra bir takım... ...kommunitiler, gruplar var. Slack'da olsun. Reddit'de de var. Ben Reddit'de çok aktif değilim ama olduğunu biliyorum. Pardon?

Ufuk Erdoğmuş (19:59)
Türkiye'de sanmıyorum olduğu çok

Doruk Eker (20:01)
Yani bilmiyorum varsa da ben hakim değilim. Ben hakim değilim. Ama şöyle bir şey var yani burada olup veritten bir iş alıp onu devam buradan yapabilir. Bence hiçbir problem yok orada. İşte bundan bir süre önce hala aktif olarak kullanıyorlar bilmiyorum ama 8vol'un bir Slack grubu vardı. Orada bir job board vardı. Orada insanların işte şunu yapan insanı diyorum, bunu yapan insanı diyorum diye exchange oluyordu orada bir şekilde.

Ufuk Erdoğmuş (20:04)
Bir saniye.

şey

var mı peki bu augmented reality ve virtual reality pazarında yani örnekle vereyim mesela atıyorum nasıl örnek vereyim yani web işlerini herkes herkese verebilir her seviyede bir iş çıkabilir bir freelancer ya da küçük bir şirkete ve de orta boyda bir şirketi ama bazı projeler enterprise seviye şirketler anca büyük providerlara yani büyük şirketlere iş pastar gidip de bir freelancer'a

Küçük bir parçasını vermez.

Artırılmış / Sanal Gerçeklik piyasasındaki pasta payı günümüzde ne durumda?

Gerçek dünyada benim çok karşılaştığım bir şey. Büyükler büyüklere iş verir, orta ve küçüklerde orta ve küçüklere iş verir gibi. Şimdi augmented reality'de havuz da küçük, ticici de küçük, isteyen de az olduğu için acaba böyle bir şey yine var mı? Bir freelancer gidip en büyük şirketten iş alabilir mi? Ya da tam tersi olur mu? Bir kişi gidip devasa bir şirkete iş verir mi? Davul dengi dengine o...

Doruk Eker (21:12)
Yani

O dediğin şey artık birazcık daha, yani birinci söylediğin birazcık daha geçerli oluyor şu anda. Çünkü ben Hollanda için düşünüyorum. Evet, yani Hollanda'da büyük augmented reality stüdyoları oluşmaya başladı. Özellikle mesela benim demin verdiğim örnekler, biz genellikle daha kreatif sektörde kalıyoruz. Mesela kurumsal tarafta yapılan projeler, devlette yapılan projeler de var. Ve bunları...

Ufuk Erdoğmuş (21:29)
ölü olmaya başladı diyorsun.

Doruk Eker (21:48)
Mesela sanal gerçeklik ortamında eğitimler yapıyorlar. Yarıtıyorlar. Mesela Amsterdam İtfaiyesinin var öyle bir. yangın... Kuruksalatken. Evet. Onu yine kurumsa olarak, hatta sadece ona özelleşmiş firmalara veriyorlar. Sadece sanal gerçeklikte eğitim hazırlayan firmaya veriyorlar.

Ufuk Erdoğmuş (22:02)
Salat.

Başkası küçük bir firma yapamaz mı? Yapabilir muhtemelen.

Doruk Eker (22:16)
Yapabilir.

vermiyorlar. Yani vermiyorlar değil aslında yapabilir. Ama şöyle bir şey var hani diğer demin verdiğin örnekte olduğu gibi.

Üzerinde uzmanlaşması gereken şeyler var. Üzerinde çözmesi gereken ne bileyim... Demin verdiğin örnekte işte... Server güvenliğiyle ilgili... Bilgi... Büyük kurumsal... ...südya da daha fazla olacaktır. O yüzden de kurumsal olarak... ...birini büyük... ...müşteri... ...o büyük firmayı tercih eder ki o tarz deneyimler gelsin. Aynı şekilde bu Augmented Reality, Virtual Reality tarafında da bu şekilde olmaya başladı.

Ufuk Erdoğmuş (22:56)
Bu arada bu eleştirilebilecek bir şeymiş gibi geliyor ama ben eleştirmek için söylemedim zaten. Bence durumun gerçeklik bu. Çok anormal de değil yani şimdilik piyasanın içinde olacak. Ben devasa bir şirketten iş aldığımda da zaten çok zorlanırım. Başıma gelecekleri biliyorum. 10 kişilik bir ekip gidip 1000 kişilik 10 1000 kişilik bir yere iş yaptığında da çok zorlanır zaten. Sadece sormak istedim. Eğer de provider az olduğu için belki muhtacıyetten herkes herkese iş vermek zorunda kalıyorum.

Doruk Eker (23:22)
3-4

yıl önce konuşsaydık bunu daha farklı olurdu cevabım ama şu anda aslında şu anda o denge var.

Ufuk Erdoğmuş (23:29)
Ozan Eyer bir yer pazarıda yavaş yavaş olumlaşmış.

Doruk Eker (23:31)
Evet.

Özellikle kurumsal taraftan gelen var. kurumsal taraftan gelen var. Oyun tarafından gelen var. Bizim yaptığımız pazarda yani daha... ...advertisement vesaire tarafında işte... ...cultural creative institutes yani müzeler vesaire tarafında birazcık daha... ...daha az gibi şu anda. Ama orası da çok doluyor. Yani doluyor. Çok ciddi yatırım da var. Devletlerden de çok ciddi yatırım var bununla ilgili. Hollanda da vesaire.

Kapanış notları

Ufuk Erdoğmuş (24:00)
O zaman kapatmadan son bir soru sorayım. Eğer VR alanına girmeyi tavsiye eder misin?

Doruk Eker (24:06)
Ben ederim. Çok eğlenceli.

Ufuk Erdoğmuş (24:07)
Aa bunu konuşmadık bak. Neden bu kadar eğlenceli? Yani çok basit. Şimdi biliyorum cevabı da kayda geçirmek istedim. Sen çünkü hep söylüyorsun her konuştuğumuzda çok eğlenici.

Doruk Eker (24:17)
Çok

eğleniyorum ama iki sebepten. Birincisi biz tek bir ürün üzerine gitmiyoruz. Sürekli farklı farklı şeyler var. Demin söylediğim o üç vertical da aslında kendine göre farklı.

deneyimler getiriyor bize. Onunla olmak çok eğlenceli ve ne olursa olsun bir deneyimi yaratmak.

Ve benim için en enerjik olan şeylerden bir tanesi kullanan kişi görüyorum. Kullanan kişi genelde bunu neredeyse bir böyle çok büyülü bir deneyim olarak yaşıyor. Ve ben, yani bu benim şimdi söyleyeceğim çok kişisel bir şey. Birinin hayatındaki deneyimi bir dakikada olsa o kadar şaşırabildiği, o kadar büyülü hissettiği bir şey yaratabilmek çok keyifli.

Ufuk Erdoğmuş (25:08)
Mükemmel bir şey. İnşallah herkes öyle işler denk getirsin. Teşekkürler.

Doruk Eker (25:11)
Bence denesinler ARVR.